اصفهان در دورۀ حاکمیت ظل السلطان از دریچۀ روزنامه فرهنگ
پس از انتشار اولین روزنامه دولتی در ایران به نام روزنامه وقایع اتفاقیه و سپری شدن مسیر پر فراز و فرود، روزنامۀ در جامعۀ ایران یجایگاه و موقعیت خویش را به ویژه از دورۀ ناصری به بعد باز نمود.
پس از انتشار اولین روزنامه دولتی در ایران به نام روزنامه وقایع اتفاقیه و سپری شدن مسیر پر فراز و فرود، روزنامۀ در جامعۀ ایران یجایگاه و موقعیت خویش را به ویژه از دورۀ ناصری به بعد باز نمود. چاپ و انتشار روزنامه نمادی از روشنفکری و آگاهی بخشی بود که افرادی از خاندن سلطنتی به دلیل دست یابی به تفاخر و برتری درصدد برآمده امتیاز نشر روزنامه را از دربار به دست آورند. ظل السلطان در سال 1289 ه.ق. روزنامۀ فارس و سپس در 1296 ه. روزنامۀ غیر رسمی فرهنگ را منتشر نمود. روزنامه فرهنگ در اکثر مواقع در 4 صفحه چاپ و منتشر می شد. مکان چاپخانه در طول انتشار روزنامه سه مرتبه تغییر کرد. دارالطباعه جنب دروازه دولت، عمارت جهان نما به سال 1303ه.ق. و از 1304 تا پایان انتشار در میدان نقش جهان بود. به مرور ایام و با استقبال مردم از خرید روزنامه از سال 1303 در هفته دو بار روزهای دوشنبه و پنج شنبه منتشر می شد. این امر زمان بیش به طول نیانجامید و از سال 1306 به بعد به دلیل محدود شدن حوزۀ حکومتی ظل السلطان و اعمال سیاستهای سختگیرانۀ حکومتی و کاهش کیفیت روزنامه، تنها هفته ای یک شماره در روزهای پنج شنبه منتشر می شد.
روزنامۀ فرهنگ از نظر محتوای مطالب و اخبار بسیار غنی و ارزشمند است. از ویژگی های این روزنامه انتشار اخبار داخلی و خارجی، بیان نظرات و دیدگاههای عامه و مخاطبین روزنامه بود. همین امر نیز از دیگر دلایل اقبال عمومی به تهیه و خرید این روزنامۀ گردید. در سال اول 29 نفر اشتراک داشته و با شناخته شدن در محافل داخلی و خارجی این تعداد افزایش یافت. دوران طلایی روزنامۀ فرهنگ با اقتدار و حکومت ظل السلطان در بخش وسیعی از قلمرو ایران همراه است. با سقوط ظل السلطان و کاهش ح.زۀ اقتدار او، خریداران روزنامه کاهش یافته و اخبار ادارات دیگر برای چاپ در روزنامه ارسال نمی شد. از این دوره به بعد روزنامۀ فرهنگ به طبع اخبار و وقایع اصفهان منحصر گردید. علاوه بر این تیغ سانسور که بر گرد مطالب روزنامه می چرخید از دیگر دلایل کاهش کیفیت و استقبال مردم به خرید روزنامه بود. فشارهای ناشی از این امر به حدی شدید بود که در سه سال انتهای حیات روزنامه، به جز اخبار کوتاه تلگرافی و تکراری مبنی بر برقراری امنیت در شهر اخبار داخلی وجود ندارد. سرانجام آخرین شماره روزنامه در 21 رمضان 1308 منتش گردید و بدون اطلاع تعطیل گردید.
در نشر روزنامه افرادی دیگر به غیر ظل السلطان حاکم وقت اصفهان تأثیرگذار بودند. میرزا تقی خان حکیم باشی که تشویق های او موجب شد شاهزاده به این امر خطیر راغب گردد. محمود افشار که به پیشنهاد حکیم باشی با لقب سرهنگی مدیریت روزنامه را عهده دار شد. حضور افشار در این سمت سبب تغییر محسوس در امر چاپ و نشر روزنامۀ فرهنگ شد. محرر روزنامه نیز اکثراً عبدالرحیم افسر و پس از زمانی با همکاری فرزندش میرزا فتح الله روزنامه را به خط نستعلیق می نگاشتند. میرزا آقاخان کرمانی نیز زمانی را به این امر اختصاص داده بود. ظل السلطان نیز طاقه شالی به او هدیه داد.
روزنامۀ فرهنگ سرشار از اطلاعات و اخبار و وقایع اصفهان و محدودۀ قلمروی ظل السلطان در سالهای نشر روزنامه است. در این روزنامه علاوه بر اخبار داخلی واصله از ادارات و مناطق مختلف می توان اطلاعاتی حائز اهمیت در مورد رابطۀ حکومت و مردم اصفهان، قشون نظامی، آثار و ابنیه تاریخی و تغییر و تحولات آنها همچون تخریب، تعمیر و نقش شورای شهر در این موارد، فرهنگ و تعلیم و تربیت در اصفهان، مطالب بهداشت و درمان، آداب و رسوم و اعتقادات و سرگرمی ها و غیره به دست آورد.
برگرفته از کتاب تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان، عبدالمهدی رجائی
روزنامۀ فرهنگ از نظر محتوای مطالب و اخبار بسیار غنی و ارزشمند است. از ویژگی های این روزنامه انتشار اخبار داخلی و خارجی، بیان نظرات و دیدگاههای عامه و مخاطبین روزنامه بود. همین امر نیز از دیگر دلایل اقبال عمومی به تهیه و خرید این روزنامۀ گردید. در سال اول 29 نفر اشتراک داشته و با شناخته شدن در محافل داخلی و خارجی این تعداد افزایش یافت. دوران طلایی روزنامۀ فرهنگ با اقتدار و حکومت ظل السلطان در بخش وسیعی از قلمرو ایران همراه است. با سقوط ظل السلطان و کاهش ح.زۀ اقتدار او، خریداران روزنامه کاهش یافته و اخبار ادارات دیگر برای چاپ در روزنامه ارسال نمی شد. از این دوره به بعد روزنامۀ فرهنگ به طبع اخبار و وقایع اصفهان منحصر گردید. علاوه بر این تیغ سانسور که بر گرد مطالب روزنامه می چرخید از دیگر دلایل کاهش کیفیت و استقبال مردم به خرید روزنامه بود. فشارهای ناشی از این امر به حدی شدید بود که در سه سال انتهای حیات روزنامه، به جز اخبار کوتاه تلگرافی و تکراری مبنی بر برقراری امنیت در شهر اخبار داخلی وجود ندارد. سرانجام آخرین شماره روزنامه در 21 رمضان 1308 منتش گردید و بدون اطلاع تعطیل گردید.
در نشر روزنامه افرادی دیگر به غیر ظل السلطان حاکم وقت اصفهان تأثیرگذار بودند. میرزا تقی خان حکیم باشی که تشویق های او موجب شد شاهزاده به این امر خطیر راغب گردد. محمود افشار که به پیشنهاد حکیم باشی با لقب سرهنگی مدیریت روزنامه را عهده دار شد. حضور افشار در این سمت سبب تغییر محسوس در امر چاپ و نشر روزنامۀ فرهنگ شد. محرر روزنامه نیز اکثراً عبدالرحیم افسر و پس از زمانی با همکاری فرزندش میرزا فتح الله روزنامه را به خط نستعلیق می نگاشتند. میرزا آقاخان کرمانی نیز زمانی را به این امر اختصاص داده بود. ظل السلطان نیز طاقه شالی به او هدیه داد.
روزنامۀ فرهنگ سرشار از اطلاعات و اخبار و وقایع اصفهان و محدودۀ قلمروی ظل السلطان در سالهای نشر روزنامه است. در این روزنامه علاوه بر اخبار داخلی واصله از ادارات و مناطق مختلف می توان اطلاعاتی حائز اهمیت در مورد رابطۀ حکومت و مردم اصفهان، قشون نظامی، آثار و ابنیه تاریخی و تغییر و تحولات آنها همچون تخریب، تعمیر و نقش شورای شهر در این موارد، فرهنگ و تعلیم و تربیت در اصفهان، مطالب بهداشت و درمان، آداب و رسوم و اعتقادات و سرگرمی ها و غیره به دست آورد.
برگرفته از کتاب تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان، عبدالمهدی رجائی
+
چهارشنبه ۲۶ تیر ۱۳۹۸ ساعت ۱۱:۰۷
نظر شما