چکیده
هدف: این پژوهش با تکیه بر اسناد به بررسی و بازشناسی اهداف و سیاست‌های درازمدت فرهنگی آمریکا در دورۀ پهلوی در شهر اصفهان پرداخته‌است.
روش/ رویکرد پژوهش: پژوهش حاضر به روش تاریخی بر توصیف و تحلیل مبتنی است و بر پایۀ منابع اسنادی، کتابخانه‌ای، مطبوعاتی و مصاحبه انجام شده‌است.
یافته‌ها و نتایج پژوهش: یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که اهداف دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران از هویت و منافع ملی آن کشور متأثر بوده‌است؛ بنابراین آمریکا با احداث مراکز آموزشی، انجمن‌های فرهنگی و باشگاه‌های لاینز و روتاری در ایرانْ شیوۀ زندگی و ارزش‌های آمریکایی را به‌عنوان الگویی آرمانی دنبال می‌کرده‌است. موقعیت شهر اصفهان به‌عنوان قلب تپندۀ صنعت و تجارت، این شهر را به یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های فرهنگی-اجتماعی مستشاران آمریکایی تبدیل کرده بود. برخی از مستشاران تحت پوشش فعالیت‌های فرهنگی، آموزشی، بهداشتی و مطالعات مردم‌شناسی درصدد افزایش نفوذ سیاسی خود بودند و با اتکا به مصونیت قضایی، پاره‌ای از معضلات اجتماعی را پدید آوردند. این معضلات، واکنش شدید و دیدگاه منفی مردم اصفهان را به حضور اتباع آمریکایی در این شهر به‌دنبال داشت.
کلیدواژه‌ها: مناسبات فرهنگی؛ مناسبات اجتماعی؛ دورۀ پهلوی؛ اصفهان؛ آمریکا.
مقدمه
براساس اسناد و شواهد تاریخی، آغاز روابط میان دو کشور ایران و آمریکا به دوران قاجاریه بازمی‌گردد. آغاز ورود آمریکایی‌ها به ایران، نه به‌صورت رسمی و با اهداف سیاسی-اقتصادی، بلکه با ورود میسیونرهای مذهبی به بخش‌هایی از ایران و با اهداف مذهبی-فرهنگی انجام شد. در سراسر دوران زمامداری قاجار و حتی پهلوی اول، روابط فرهنگی ایران و آمریکا خطوطی روشن و مجزا از مناسبات سیاسی داشت؛ ولی پس‌از جنگ جهانی اول، آمریکا با راهبرد درهای باز، سیاست دولت‌های روس و انگلیس را به چالش کشید. با آغاز جنگ جهانی دوم، ضعف قدرت‌های دیگر، زمینه‌ساز حضور پررنگ‌تر آمریکا در خاورمیانه و ایران شد و به‌تدریج دیپلماسی فرهنگی آمریکا به ابزاری برای تحقق اهداف سیاسی این کشور تبدیل شد.
پژوهش‌های زیادی درارتباط‌با حضور آمریکایی‌ها و سیاست‌های فرهنگی و اجتماعی آن‌ها در ایران دورۀ پهلوی انجام شده‌است؛ ازجمله: کتاب بررسی سیاست‌های آمریکا در ایران از حسن واعظی؛ کتاب فراماسونرها، روتارین‌ها و لاینزهای ایران تدوین مرکز اسناد انقلاب اسلامی؛ مقالۀ «دیپلماسی فرهنگی آمریکا در ایران...» از حسام‌الدین آشنا؛ مقالۀ «روابط فرهنگی ایران و ایالات‌متحدۀ آمریکا از شهریور1320 تا 28مرداد1332» از احمد رشیدپور و کورش فتحی؛ و مقالۀ «تلاش‌های غرب‌گرایانۀ رژیم پهلوی برای تحکیم سلطۀ فرهنگی-سیاسی در اصفهان از 1343 تا 1357ش» از مهدی مهرعلی‌زاده که به‌طور مشخص به بررسی تأثیرات فرهنگی و سیاسی کشورهای غربی ازجمله آمریکا بر اصفهان پرداخته‌است.
مقالۀ حاضر بر آن است که با تکیه بر اسناد به مطالعۀ موردی مناسبات فرهنگی و اجتماعی آمریکایی‌ها در شهر اصفهان بپردازد؛ باتوجه‌به این رویکردْ پرسش‌های مقاله ازاین‌قرارند:
1- نفوذ فرهنگی آمریکا بر کدام اصول اساسی تکیه داشت؟
2- کدام بخش از سیاست‌های فرهنگی آمریکا در اصفهان، بیشتر اجرا شد؟
3- مصونیت قضایی اتباع آمریکایی چه تأثیری در افزایش پاره‌ای از ناهنجاری‌های اجتماعی در شهر اصفهان داشت؟
جهت مطالعه اصل مقاله،به پیوست مراجعه شود.