نویسنده: سوسن بابایی

  مترجم: مصطفی امیری 

  انتشارات: فرهنگ جاوید

سال نشر: 1398

تعداد صفحات: 480

محور اصلی کتاب این است که چگونه تمایزی که در دوره‌ی صفوی از طریق استقرار شیعه‌ی امامی در ایران با همسایگان سنی آن ایجاد گردید، در معماری و شهرسازی اصفهان تجلی یافت.

  به اعتقاد نویسنده، گذار از طریقت صفوی به یک قدرت سیاسی و ظهور تشیع دوازده امامی پیامدهای قابل توجهی در سازماندهی فضا در اصفهان عصر صفوی داشت. این شهر با این که سومین پایتخت صفویه پس از تبریز و قزوین بود، اما در طرح حکومت آنها نقشی محوری داشت و به محل ثابت و دائمی نخبگان حاکم و افراد وابسته به آنها تبدیل شد. بر این اساس، روند تاریخی تشیع ایران صفوی و بکارگیری هنرها برای ایجاد تغییرات در برنامه‌ی کار سیاسی و مذهبی خانواده‌ی شاهنشاهی، به مطالعه‌ی خانم بابایی درباره‌ی معماری کاخ‌ها و محیط شهری اصفهان تبدیل شده است.  

  به نظر نویسنده از آنجا که ادعای خاندان صفوی، میراث کاریزمای امامان شیعه و هاله‌ای از شکوه و جلال سلطنتی ریشه‌دار در شاهنشاهی ایران پیش از اسلام بود، حکومت آنها به تدریج به یک رژیم تشریفاتی تبدیل شد که در این حکومت، دسترسی و مجاورت با شاه خطوط یک شکل نهادینه شده از جشن و ضیافت را در بر می‌گرفت. قصرهای تالاری، گونه‌شناسی جدید در طراحی کاخ اسلامی و بیان شهری و فضایی دسترسی و مجاورت، محورهای اصلی معماری صفوی هستند. در این راستا، بابایی نشان می‌دهد که پیچیدگی طراحی شهر به گونه‌ای در نظر گرفته شده بود که نمای کاخ را بدون توسل به استحکامات مشخص کند. این یک راه حل زیبایی شناختی هوشمندانه بود که اخلاق دسترسی و شفافیت صفوی را منعکس می‌کرد، چیزی که در ادعای آنها برای قداست و حق حکومت الهی و بر اعتقاد آنها به بازگشت حضرت مهدی و قیمومیت رهبری صفوی تأکید شده بود. 

  به همین شکل، در چارچوب مطلق‌گرایی متمرکز در قسمت جدید شهر اصفهان، ترتیب گروه‌های اجتماعی وابسته به خاندان سلطنتی نیز برای صفویان کاملاً منحصر به فرد بود، زیرا آنها قصد داشتند برای رعایای خود قابل دسترس و قابل مشاهده باشند. بنابراین معماری صفوی نشان دهنده‌ی رابطه بین مقر مقام حکومتی و رعایا یعنی کاخ و شهر است. در این زمینه، دولت‌خانه مفهوم حکومت سعادتمند صفوی را تجسم می‌بخشید. همچنین اصفهان به گونه‌ای طراحی شد که در رقابت با حکومت عثمانی، که بر حرمین شریفین تسلط داشت، نمایانگر تعریف شیعه‌ی ایرانی از بهشت باشد به طوری که در تعابیر «اصفهان نصف جهان» و «کعبه‌ی ثانی» تجلی یافت.

  بر این اساس، با توجه به مقایسه‌ی فضاهای شهری و مجموعه‌ی کاخ‌ها در جاهای دیگر و پیش از آن، در قلمروهای تیموری، عثمانی و مغول و همچنین در پایتخت‌های اروپایی آن دوران، اصفهان صفوی به عنوان مظهر یک الگوی جدید معماری شهری در اوایل عصر جدید ظهور نمود.